Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

kuratorka: Joanna Kordjak
współpraca: Julia Leopold
artyści współpracujący: Katarzyna Przezwańska, Piotr Kopik

Wystawa w Zachęcie przypomina jedną z najważniejszych i najbarwniejszych postaci polskiej sceny artystycznej po II wojnie światowej — malarza, rzeźbiarza, projektanta, scenografa (twórcę zarówno scenografii teatralnych, jak i aranżacji wystaw), współorganizatora takich wydarzeń jak Plenery w Osiekach (od 1963) czy Biennale Form Przestrzennych w Elblągu (1965).

Ogromna siła oddziaływania Mariana Bogusza na polskie życie artystyczne polegała przede wszystkim na umiejętności aktywizowania i łączenia różnych środowisk poprzez powoływane do życia kluby, galerie (Klub Młodych Artystów i Naukowców czy Galeria Krzywego Koła), inicjowane wystawy, a począwszy od lat 60. — liczne ogólnopolskie imprezy artystyczne, jak plenery i sympozja.

Radość nowych konstrukcji. (Po)wojenne utopie Mariana Bogusza prezentuje w niewielkim stopniu dorobek malarski artysty, koncentrując się przede wszystkim na pozamalarskich obszarach jego aktywności. Punktem wyjścia dla jej narracji jest zrekonstruowany projekt Międzynarodowego Osiedla Artystów opracowany przez Bogusza w obozie Mauthausen. W modernistycznych wizjach architektonicznych osiedla-pomnika, które miało zostać wzniesione na zgliszczach nazistowskiego obozu, nakreślił on pewien model nowoczesności, do jakiego odwoływał się w całej swojej aktywności na polu sztuki. Model ten, zakorzeniony w przedwojennej awangardzie oraz zgodny z ideą kolektywnej twórczości pozbawionej elementu rywalizacji, zakładał współistnienie różnych dziedzin sztuki: literatury, malarstwa, rzeźby i muzyki, a także integrację sztuki z nauką i techniką.

Ważnym elementem postawy Bogusza stała się utopijna wiara w realne oddziaływanie sztuki i jej udział w przemianach społecznych, poprzez estetyczne kształtowanie otoczenia człowieka. Zmiana organizacji przestrzeni miała wpływać w założeniu artysty na relacje międzyludzkie, a w konsekwencji na zmianę stosunków społecznych. Podobny sposób myślenia stał się motorem rozmaitych działań inicjowanych przez artystę, m.in. na „Ziemiach Odzyskanych”. Sympozja (np. w Łosiowie w 1972, Krapkowicach w 1974 czy Opolu w 1974/75) łączyła idea reorganizacji przestrzeni miast, małych miasteczek, a nawet wsi w ramach opracowywanych zespołowo interdyscyplinarnych projektów na pograniczu malarstwa, rzeźby, architektury i urbanistyki.

Wspólna dla wszystkich inicjatyw Mariana Bogusza chęć oddziaływania na życie społeczne łączyła się z tak ważną dla niego ideą demokratyzacji dostępu do sztuki współczesnej i edukacji estetycznej.