Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

kuratorki: Jolanta Gola i Agnieszka Szewczyk
współpraca ze strony Zachęty: Anna Muszyńska
projekt ekspozycji: Towarzystwo Projektowe – Jerzy Porębski, Grzegorz Niwiński
współpraca: Lotne Studio – Barbara Sługocka, Nina Woroniecka, Julia Wróblewska

Wystawa prezentuje sylwetki artystów związanych z Wydziałem Wzornictwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Jerzy Sołtan, Lech Tomaszewski i Andrzej J. Wróblewski mieli kluczowe znaczenie dla formującego się na przełomie lat 50. i 60. zawodu projektanta form przemysłowych. Pokazujemy wybrane prace twórców zgromadzone wokół trzech przenikających się pól ich zainteresowań i aktywności: sztuki, przestrzeni (architektury) i projektowania. Nie zawsze dające się ostro wyznaczyć granice tych dziedzin oraz szerokie zainteresowania artystów sięgające morfologii formy, a także matematyki, nauk przyrodniczych, psychologii, filozofii czy semantyki stanowią o charakterze i bogactwie ich dorobku. Jednocześnie budowały one składowe języka artystycznego charakterystycznego dla kluczowego środowiska tworzącego około odwilżową nowoczesność, rozumianą jako możliwość reagowania na dynamikę zmian, postęp i innowacje.

Wykorzystany w tytule wystawy Corbusierowski termin l’espace indicible opisuje nowoczesną przestrzeń sztuki, rozszerzając i redefiniując pojęcie architektury. Określenie to przywołuje ważną dla środowiska projektantów warszawskiej ASP postać Le Corbusiera  i kumuluje potencjalne, intuicyjne — niewysłowione — możliwości, jakie niesie ze sobą działalność twórcza aktywizująca użytkowników architektury.

Ekspozycję otwiera sala SZTUKI z rysunkami Jerzego Sołtana wykonanymi w obozie w Murnau oraz serią prac ukazującą jego fascynację wielkimi klasykami dwudziestowiecznej awangardy. Obok nich znajdują się dzieła Lecha Tomaszewskiego zainspirowane światem matematyki oraz fotograficzne studia form naturalnych Andrzeja J. Wróblewskiego. Prace te, często widziane jako margines zainteresowań projektantów, w istocie pozwalają najlepiej wejrzeć w tradycję, zainteresowania i osobowość twórczą bohaterów ekspozycji.

W sali PRZESTRZENI eksponujemy modernistyczne projekty architektoniczne, m:in: zespół sportowy Warszawianka (1956–1964), Pawilon Polski w Brukseli (1956), projekt rozbudowy Zachęty (1958), projekt kościoła w Sochaczewie (1958), konkursowy projekt pomnika w Auschwitz-Birkenau (1958). Wszystkie prace — obiekty publiczne o bardzo zróżnicowanej funkcji — wprowadzały innowacyjne rozwiązania architektoniczne i konstrukcyjne, a także nowoczesne podejście do roli i społecznych zadań architektury rozumianej znacznie szerzej niż budownictwo. Ponadto prezentują jeszcze jedną kluczową dla tego środowiska ideę — integracji — przeciwstawiającą się wąskim specjalizacjom, które prowadzą do izolacji i odejścia od naturalnej potrzeby poznawania i eksperymentowania, wymiany myśli i idei.

Ostatnia przestrzeń wystawy kieruje się ku WZORNICTWU. Spotykają się tu trzy bliskie artystom „systemy” projektowania: Corbusierowski Modulor narysowany przez Jerzego Sołtana, wizualny wykład z Morfologii formy inspirowany teoriami topologicznymi oraz fragment wystawy Zmienność widzenia natury w sztuce ujawniający zainteresowania formami naturalnymi i światem przyrody jako uniwersalnymi wzorcami dla projektanta. Pojedyncze przykłady projektów trzech pionierów polskiego nowoczesnego dizajnu ujawniają potencjał środowiska warszawskich projektantów u progu formowania się osobnego wydziału warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, którego czterdziestolecie obchodzimy w tym roku.

Jerzy Sołtan (1913–2005) — architekt, krytyk architektury, propagator modernizmu, współpracownik i wielbiciel Le Corbusiera, animator prac Zakładów Artystyczno-Badawczych, dydaktyk, prekursor nauczania designu na warszawskiej ASP.

Lech Tomaszewski (1926–1982) — konstruktor, architekt, działacz społeczny, dydaktyk, teoretyk sztuki, artysta, wizjoner łączący nauki ścisłe z projektowaniem i sztuką, działacz na rzecz rozwoju wzornictwa przemysłowego, jeden z inicjatorów powołania Wydziału Wzornictwa.

Andrzej Jan Wróblewski (ur. 1934) — rzeźbiarz, projektant, absolwent i dydaktyk warszawskiej ASP, główny animator powołania Wydziału Wzornictwa, wieloletni dziekan i rektor warszawskiej ASP, uznany teoretyk i praktyk wzornictwa, aktywny uczestnik działań na rzecz rozwoju wzornictwa przemysłowego.