Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych

komisarz: Maurice Jardot
organizator: CBWA, ZPAP, Galeria Louise Leiris
frekwencja: 8 355

Była to ostatnia z wystaw przygotowanych przez Centralne Biuro Wystaw Artystycznych we współpracy z paryską galerią Louise Leiris (zob. Pablo Picasso, Wystawa z kolekcji Daniela-Henry Kahnweilera, Galeria Louise Leiris, grafika, 1965; Pablo Picasso, wystawa współczesnej twórczości ze zbiorów galerii Louise Leiris w Paryżu, 1968).

Wyeksponowano 67 obrazów i 11 rzeźb z lat 1924–1966. Pokaz nie wzbudził jednak szerszego zainteresowania, niewiele o nim pisano. Wystawa miała charakter retrospektywny — artysta w tamtym czasie miał już 73 lata.  Twórczość Beaudina (1895–1979; studia w paryskiej École des Arts Décoratifs w latach  1911–1915) — wywodząca się z kubizmu¹ — doskonale wpisywała się w profil paryskiej galerii. W 1935 roku artysta podpisał kontrakt z Danielem Kahnweilerem i przez następne 40 lat regularnie wysyłał swe prace do marszanda. Znał go już od roku 1922, kiedy to miały miejsce „niedziele w Boulogne” w salonie u Kahnweilerów, gdzie spotykali się między innymi Juan Gris, Erik Satie, Antonin Artaud, Max Jacob, André Malraux czy Le Corbusier.

W swej twórczości Beaudin podejmował głównie problematykę natury — malował drzewa, kwiaty, ptaki, zwierzęta. W jego obrazach pojawiają się również wiejskie instrumenty oraz ludzka (głównie kobieca) figura. W latach 1940–1950 wykonał wiele charakteryzujących się dużą oszczędnością środków portretów przyjaciół, żony i córki Lise. Pracował również nad wariacjami na temat prac Nicolasa Poussina i Michała Anioła, malował paryskie mosty i zabytki znajdujące się nad Sekwaną. W końcu lat 50. w swym malarstwie eksplorował krajobraz Île-de-France.  Na wystawie w Zachęcie zaprezentowano na przykład prace: Dafnis zamieniona  w drzewo laurowe, Ciekawe konie, Gołąb pawik, Pani w okienku.

W latach 60. XX wieku Beaudin był już dość dobrze rozpoznanym artystą w sztuce francuskiej, wystawiał na całym świecie. Mimo to Juliusz Starzyński we wstępie do katalogu wystawy określał go jako „szlachetnego, a zbyt mało znanego artystę w sztuce dzisiejszej”. Nikłe — w porównaniu ze sztuką Picassa — zainteresowanie ze strony polskiej prasy próbowała wyjaśnić w krótkiej notatce Ewa Garztecka, która zaznaczała, że „artysta nie należy do rewolucjonistów sztuki współczesnej, lecz do tych, którzy swoim dziełem rozbudowują i wzbogacają istniejące kierunki”². Za podsumowanie trzech pokazów przygotowanych przez galerię Louise Leiris w Zachęcie można uznać polskie wydanie książki Moje galerie i moi malarze³ w 1969 roku, zbiór rozmów Kahnweilera z Francisem Crémieux. Dzięki temu opracowaniu opublikowanemu we Francji osiem lat wcześniej polski odbiorca mógł usystematyzować swoją wiedze na temat historycznego już zjawiska kubizmu i roli Daniela Henry-Kahnweilera w jego powstaniu.

Z artykułu Mieczysława Bibrowskiego na temat recepcji sztuki Pabla Picassa w Polsce Ludowej wyraźnie wynika, że wszystkie trzy wystawy zostały zorganizowane dzięki kontaktom nawiązanym przez dyrektorkę Zachęty Gizelę Szancerową w Paryżu. W marcu i kwietniu 1965 roku spędzała ona urlop w stolicy Francji i poznała wówczas ludzi zarządzających galerią Louise Leiris⁴.

Dwie z wystaw zorganizowanych przez Galerie Louise Leiris odbyły się w burzliwym 1968 roku. Nie tylko studenci zaczęli protestować po zdjęciu z afisza Dziadów. W tamtym czasie miała też miejsce antysemicka nagonka. Dokonywano czystek w środowiskach partyjnych, literackich, akademickich czy filmowych, wiele osób wyemigrowało z PRL-u. Gizela Szancerowa w lutym 1969 roku musiała odejść na emeryturę i wraz z mężem wyjechała z kraju. Warto przypomnieć, że wystawy zostały użyczone za darmo przez Kahnweilera, marszanda żydowskiego pochodzenia. Jak pisał Bibrowski: „Cała akcja miała ze strony Kahnweilera charakter bezinteresowny. Aby pójść na rękę stronie polskiej, galeria Louise Leiris zrezygnowała nawet z normalnego i koniecznego warunku ubezpieczenia przez odbiorców transportu eksponatów, ponieważ było ono kosztowne i musiałoby zostać uiszczone w dewizach”⁵.

Projektantem ekspozycji był scenograf Jan Kosiński, znany z projektów dekoracji o charakterze architektonicznym, o formach geometrycznych i monumentalnych.

Karolina Zychowicz
dział dokumentacji Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki

Opracowanie powstało w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” – projekt badawczy Historia wystaw w Zachęcie – Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych w latach 1949–1970 (nr 0086/NPRH3/H11/82/2014) realizowany w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki.

Bibliografia

Teksty źródłowe:

• André Beaudin, malarstwo, rzeźba (Francja), kat. wyst. CBWA „Zachęta”, Warszawa 1968.
• Garztecka, Ewa, Dwoje malarzy „Szkoły Paryskiej”, „Trybuna Ludu” 1968, nr 154, s. 8.
• Kaczmarski, Janusz, Przegląd galerii warszawskich, „Przegląd Artystyczny” 1968, nr 5.
• (SAM), W warszawskich galeriach, „Słowo Powszechne” 1968, nr 109.
• Witz, Ignacy, W „Zachęcie”, „Życie Warszawy” 1968, nr 130.

Wzmianki:

• „Trybuna Ludu” 1968, nr 119; „Życie Warszawy” 1968, nr 105; „Express Wieczorny” 1968, nr 101; „Express Wieczorny” 1968, nr 104; „Express Wieczorny” 1968, nr 114; „Express Wieczorny” 1968, nr 120; „Kurier Polski” 1968, nr 95; „Dziennik Ludowy” 1968, nr 100; „Dziennik Ludowy” 1968, nr 112; „Głos Pracy” 1968, nr 103; „Miesięcznik Literacki” 1968, nr 6.

¹ Zob. Patrick-Gilles Persin, André Beaudin, Paris 2007.
² Ewa Garztecka, Dwoje malarzy „Szkoły Paryskiej” , „Trybuna Ludu” 1968, nr 154.
³ Tłum. Jolanta Sell, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
⁴ Picasso w Polsce, red. Mieczysław Bibrowski, Kraków 1979, s. 186.
⁵ Ibidem.