Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych

projekt ekspozycji: przedstawiciel strony holenderskiej
projekt plakatu: Hubert Hilscher

Wystawę współczesnej grafiki holenderskiej traktowano jako uzupełnienie kwietniowego pokazu Współczesne tendencje. Malarstwo ze zbiorów Stedelijk Museum w Amsterdamie i Stedelijk Van Abbemuseum w Eindhoven. Ponownie pokazano przedstawicieli grupy CoBrA i artystów obracających się w kręgu tej grupy: Karela Appela, Constanta, Corneille’a, Diederena, Heyboera, Luceberta, Kannesa Postmy, Bouke Iilstry.

Ekspozycja została zorganizowana przez panią R. Hammacher van der Brande z Muzeum Boymans van Beuningen w Rotterdamie. Swój udział w tym przedsięwzięciu miał również Edy de Wilde, komisarz wystawy Współczesne tendencje. Polacy z ciekawością zerkali na propozycje graficzne Holendrów, szczególnie że w połowie następnego miesiąca miało zostać otwarte I Międzynarodowe Biennale Grafiki w Krakowie (jeden z uczestników zachętowskiej wystawy — Hannes Postma — otrzymał wówczas Grand Prix).

W Warszawie pokazano 80 prac autorstwa 22 artystów. Ekspozycja bardzo przypadła do gustu Ignacemu Witzowi, który pisał: „Wystawa nie jest zbyt obszerna, nie zarzuca nas wielką liczbą eksponatów, co tylko wychodzi jej na dobre. Daje bowiem skrótowe spojrzenie na grafikę współczesnej Holandii, spojrzenie poprzez indywidualności, których dzieła jak gdyby uwypuklają z całą ostrością zasadnicze problemy sztuki dnia dzisiejszego, problemy charakterystyczne nie tylko dla tego kraju, lecz dla ogólnej sytuacji w plastyce światowej”¹.

Na łamach „Kuriera Polskiego” komentowano: „Wystawa warszawska w skrócie prezentuje nam prace trzech pokoleń grafików: urodzonych w końcu ubiegłego stulecia (Escher, van Heusden, Rozendaal i Schotel), dla których grafika stanowiła centrum zainteresowań artystycznych, przedstawicieli lat dwudziestych, którzy tą dziedziną zajmowali się przy «okazji» oraz tych najmłodszych, stawiających znów grafikę na pierwszym miejscu. Świadczy to niezbicie o odnowie tej dyscypliny”. Pierwsze pokolenie grafików określano w tym tekście jako „świat matematycznych kalkulacji”, artyści grupy CoBrA „rzucając malarstwo sztalugowe, właśnie poprzez grafikę szukali drogi do szerokiego widza”, w najmłodszym pokoleniu grafików „cechą dominującą jest kolor: dekoracyjny, o zróżnicowanych tonacjach, wspaniałych zestawieniach odcieni, potęgujących wrażenie”².

Ewa Garztecka zauważała, że „można jednak mówić o pewnej nici przewijającej się przez sztukę wszystkich trzech pokoleń zaprezentowanych na wystawie. Jest to rodzaj symbolizmu, w bardzo szerokim zresztą pojęciu, wyrażanego na ogół środkami z arsenału surrealistycznego”³. Garztecka wyróżniła również „nurt emocjonalno-ekspresjonistyczny” (artyści z kręgu grupy CoBrA), abstrakcję geometryczną i „tradycyjny realizm”.

Jerzy Olkiewicz zastanawiał się, jaką lekcję może wyciągnąć z tej wystawy polski artysta: „Jest to odświeżenie grafiki poprzez bezpośrednie powiązania z malarstwem oraz analizę takich prymitywnych gatunków wypowiedzi, jak rysunek dziecka czy przypadkowy zapis wyskrobany przez ulicznika na murach miejskich”⁴. Dodawał: „Brak doskonałości litografii wykonywanych przez ludzi spoza kręgu zawodowych grafików okazał się dobroczynny dla rozwoju tej dyscypliny w Holandii. Nie był to pierwszy podobny przypadek — przecież powojenne litografie Picassa zrewolucjonizowały sztywny, tradycyjny warsztat”. Jednocześnie Olkiewicz krytykował najstarszą pokazaną generację grafików za doskonałość warsztatu — według tego krytyka zabijającą spontaniczność.

Po ekspozycji w CBWA wystawa była pokazywana w Rzeszowie, Krakowie, Wrocławiu, Zielonej Górze i Poznaniu. Pokaz w Sopocie: Pawilony BWA (18.06–17.07. 1966; proj. ekspozycji Zygmunt Szymczak).

Karolina Zychowicz
dział dokumentacji Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki

Opracowanie powstało w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” – projekt badawczy Historia wystaw w Zachęcie – Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych w latach 1949–1970 (nr 0086/NPRH3/H11/82/2014) realizowany w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki.

Bibliografia

Teksty źródłowe:

(g), Holenderska grafika i greckie malarstwo, „Kurier Polskie” 1966, nr 117 (8.05), s. 3.
Garztecka, Ewa, Współczesna grafika holenderska, „Trybuna Ludu” 1966, nr 152 (3.06), s. 6.
Laik, Współczesna grafika holenderska, „Dziennik Bałtycki” 1966, nr 162 (10–11.07), s. 4.
(męż), Festiwal plastyczny w Sopocie, „Pomorze” 1966, nr 17 (1–15.09).
Olkiewicz, Jerzy, Grafika holenderska, „Kultura” 1966, nr 23 (5.06).
Witz, Ignacy, W Zachęcie, „Życie Warszawy” 1966, nr 119 (18.05).
Święcicki, B.W., Wystawy współczesnej grafiki holenderskiej i szwedzkiej, „Głos Wybrzeża” 1966, nr 156 (4.07), s. 5.
Wystawa współczesnej grafiki holenderskiej, kat. wyst. Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa 1966.

Wzmianki:

„Sztandar Młodych” 1966, nr 104 (3.05).
„Express Wieczorny” 1966, nr 107 (5.05), s. 3.
„Express Wieczorny” 1966, nr 108 (6.05), s. 6.
"Express Wieczorny” 1966, nr 122 (23.05), s. 5.
„Trybuna Ludu” 1966, nr 124 (6.05), s. 6.
„Życie Warszawy” 1966, nr 109 (6.05).
„Dziennik Ludowy” 1966, nr 111 (13.05).
„Dziennik Ludowy” 1966, nr 117 (20.05).
„Stolica” 1966, nr 20 (15.05), s. 10.
„Świat” 1966, nr 22 (29.05), s. 15.
„Przekrój” 1966, nr 1105 (12.06).
„Tygodnik Kulturalny” 1966, nr 24 (12.06).
„Projekt” 1966, nr 4, s. 48.

Artyści

Karel Appel (1921–2006), Dick Cassee (1931), Constant [Constant Anton Nieuwenhuys] (1920–2005), Corneille [Corneille Guillaume Beverloo] (1922–2010), Jef Diederen (1920–2009), Wally Elenbaas (1912–2008), Maurits Cornelis Escher (1898–1972), Anton Heyboer (1924–2005), Bouke Ijstra, Lucebert [Lubertus J. Swaanswijk] (1924–1994), Ox, Zoltin Peeter (1942), Hannes Postma (1933), Willem Jacob Rozendaal (1899–1971), Marte Röling (1939), Andreas Shotel (1896–1984), Wout van Heusden (1896–1972), Ton van Os (1941), Carel Visser (1928–2015), Co Westerik (1924).

¹ Ignacy Witz, W Zachęcie, „Życie Warszawy” 1966, nr 119 (18.05).
² (g), Holenderska grafika i greckie malarstwo, „Kurier Polskie” 1966, nr 117 (8.05).
³ Ewa Garztecka, Współczesna grafika holenderska, „Trybuna Ludu” 1966, nr 152 (3.06), s. 6.
⁴ Jerzy Olkiewicz, Grafika holenderska, „Kultura” 1966, nr 23 (5.06).