„Nigdzie śladu życia, mówimy, phi, wielka rzecz, jeszcze wyobraźnia nie martwa, otóż tak, martwa, wyobraźnię martwą wyobraźmy sobie” — pisze Samuel Beckett w jednej ze swych krótkich próz i z jakiegoś powodu zdanie to niesie przerażenie. Co by się stało, gdyby wyobraźnia umarła? Czy można wyobrazić sobie ten stan? Ale zaraz! Byłby to przecież dowód na jej nieśmiertelność!

Wyobraźnia jest niezbędna dla sztuki, ale również dla życia. Czasem bywa kojarzona z rozbuchanymi wizjami artystycznymi, które obdarzają nas ponadrealnymi przedstawieniami. Wtedy rzeczywiste staje się to, co w naszym codziennym świecie jest jedynie możliwe. Czasem sięga pod podszewkę rzeczywistości, konfrontując nas z tym, co niemożliwe. Wtedy jesteśmy wstrząśnięci czymś „niewyobrażalnym”. Wyobraźnia i wyobrażeniowość to sfera przejścia, obszar pośredni między światem i świadomością, zasiedlony widmami zrodzonymi tak z życia, jak ze snów. W filmie Powiększenie (1966) Michelangela Antonioniego dwóch mimów symuluje grę w tenisa, odbijając niewidzialną piłkę. Ich gesty są rzeczywiste, piłka jest wyobrażona. Co się stanie gdy wypadnie poza kort?

Jak zauważył Maurice Merleau-Ponty: „to, co wyobrażone, jest znacznie bliżej i znacznie dalej od tego, co aktualne”. Sięgając do współczesnych filozofów starających się opisać rolę twórczej wyobraźni w sztuce, zastanowimy się nad jej dzisiejszą charakterystyką oraz pytaniem o to, czy i co wyobraźnia może zmienić w naszym świecie. Czy potrafimy podnieść niewidzialną piłkę i podać ją grającym? 

Filozoficzne abecadło sztuki współczesnej to zajęcia poświęcone omówieniu najważniejszych pojęć związanych ze sztuką współczesną — jej historią i zagadnieniami teoretycznymi — na modłę filozoficznego „abecadła”. Jednak nie po to, by nadmiernie upraszczać pewne problemy, lecz by krytycznie im się przyjrzeć i obronić teorię sztuki współczesnej przed zarzutem „bzdurności”, niezrozumiałości czy jałowości. Nie wydaje się bowiem, aby rację miał Barnett Newman, kiedy stwierdził, że estetyka ma się tak do malarstwa, jak ornitologia do ptaków. Przyjęta przez nas formuła, owocująca celowo arbitralnym wyborem problematyki, pozwoli nam skupić się na analizie poszczególnych pojęć, zadać pytania o ich użyteczność, zakres ich stosowalności oraz na przykładach zbadać, jak pozwalają one uchwycić pewne aspekty współczesnej praktyki artystycznej i doświadczenia sztuki. Dodatkowo postaramy się pokazać, że niektóre współczesne problemy mają charakter ponadhistoryczny i jako takie definiują w znacznej mierze fenomen sztuki.

Kolejne spotkanie:

• Zabawa — 23.05, godz. 17

Prowadzenie cyklu: dr Monika Murawska, dr hab. Mateusz Salwa, dr Piotr Schollenberger (Instytut Filozofii UW)